Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing

Risico
De resultaten van de grondexploitaties zijn gebaseerd op uitgangspunten en parameters die, gelet op de huidige markt en de huidige inzichten, reëel lijken voor de looptijd van het project. Deze inschattingen resulteren in één projectresultaat. Het is en blijft echter altijd een inschatting van de toekomst. Kansen en risico’s binnen een project kunnen er voor zorgen dat het projectresultaat in de toekomst afwijkt. Om een goed inzicht te krijgen in de risico’s voeren we jaarlijks een risicoanalyse uit. Dit doen we via de Monte Carlo Methode. Voor verdere toelichting hierover zie het MPG 2023-2026 paragraaf 5.
Daarbij hebben we meerdere scenario’s uitgewerkt:

• Verwacht scenario (Monte Carlo analyse);
• Basis scenario (recessie);
• Worst case scenario (diepe recessie).

Ook kennen we bij het grondbedrijf de paragraaf grondbeleid. De paragraaf beschrijft op hoofdlijnen het grondbeleid, de financiële positie en het weerstandsvermogen van het grondbedrijf. Het MPG gaat een slag dieper als de paragraaf grondbeleid.

Beheersmaatregel
Om risico’s op te vangen, moeten we een bepaald bedrag reserveren. Hoe groot dat bedrag moet zijn, hangt af van hoe groot de kans is dat een risico zich voor doet. We maken hiervoor gebruik van de Monte Carlo Methode. Dat is een statistische berekening die alle risico’s goed in kan schatten en waarderen.

Alle per project berekende risico’s hebben we bij elkaar geteld. Dat is het bedrag wat we minimaal beschikbaar moeten hebben om alle risico’s in voldoende mate af te kunnen dekken. De risico’s dekken we af met de Algemene Bedrijfsreserve Grondbedrijf (ABR).

De werkelijke reserve bedraagt per 31 december 2022 € 3,7 miljoen. Het minimale niveau is volgens de Monte Carlo Methode op basis van risicoschatting (verwacht scenario) bijna € 5,2 miljoen. Dit betekent dat de ABR feitelijk € 1,5 miljoen lager is dan het benodigde minimumbedrag.
Een afroming van de ABR, zoals de afgelopen jaren, is naar verwachting de komende jaren niet meer mogelijk.
Indien de ABR negatief wordt dan zal bezien worden hoe we deze aanvullen. Door storting vanuit de algemene reserve en/of gelden terughalen vanuit de (nieuwe) reserves welke in 2022 zijn gevoed op basis van afroming ABR 2022. Denk daarbij aan de reserve strategische aankopen en de reserve binnenstedelijke transformatie.

Risico
In 2026 zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen. Na beëindiging van het wethouderschap ontvangt een wethouder een ontslaguitkering, tenzij de pensioengerechtigde leeftijd is bereikt. Dat is geregeld in de Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers (Appa). Voor de voormalige wethouders hebben we een voorziening wachtgeld wethouders. Voor de zittende wethouders is niet in te schatten of ze aanspraak gaan maken op het wachtgeld. Als ze aanspraak maken kunnen we niet met een redelijke mate van zekerheid het bedrag schatten. Daarom is een directe storting in de voorziening wachtgeld wethouders niet toegestaan. Als compensatie voor deze onzekere toekomstige wachtgeldverplichtingen wordt jaarlijks een bedrag van € 103.000 in de bestemmingsreserve wachtgeld wethouders gestort.
De maximale wachtgeldverplichting van de huidige vijf wethouders wordt ingeschat op € 1,1 miljoen. Bij het daadwerkelijk ontstaan van de wachtgeldverplichting zal blijken of de reserve wachtgeld wethouders volstaat voor het aanvullen van de voorziening wachtgeld wethouders. Met de jaarlijkse storting van € 103.000 tot en met 2026 zit er € 0,44 miljoen in de reserve wachtgeld wethouders. Er bestaat dus een risico dat het bedrag € 0,66 miljoen te laag is.

Beheersmaatregel
In de begroting wordt jaarlijks een bedrag van € 103.000 gestort in de reserve wachtgeld wethouders. Indien de jaarlijkse storting niet voldoende is dan wordt het tekort eenmalig aangevuld in het jaar waarin het zich voordoet.

Risico

Om de veiligheidsregio toekomstbestendig te houden wordt van de deelnemende gemeenten een flinke extra structurele financiële impuls gevraagd. Dit in tijden waarin voor iedereen de kosten fors zijn gestegen.
Doordat de kosten van onder meer huisvesting, energie, onderhoud materieel en opleidingen ook nu nog blijven stijgen als gevolg van hoge inflatie, is er een reëel risico dat de veiligheidsregio zelfs voor dit jaar extra financiële middelen vraagt.

De veiligheidsregio vraagt aandacht voor de extreme prijsstijgingen van dit moment, die gevolgen kunnen hebben in 2023. Mogelijk leidt dit tot (forse) extra tekorten, bovenop de hieronder aangegeven meerkosten in 2024 / 2027. Als dit aan de orde is zal het bestuur met een passend verzoek komen.

Meerjarig wordt op grond van de kadernota 2024 VRBN voor 2024 een extra bedrag van € 5,74 per inwoner gevraagd. Dit bedrag loopt op naar € 7,59 in 2027. Van deze voornoemde bedragen per inwoner betreft € 2,10 (voor Oss bijna € 200.000) indexering (loon- en prijsstijging) en wordt betaald uit de stelpost loon- en prijscompensatie. Dat betekent dat circa € 340.000 extra kosten in 2024 oplopend tot circa € 512.000 in 2027.

Beheersmaatregel
De voornoemde ontwikkelingen blijven we kritisch volgen. Betaling vanuit “oud voor nieuw” is binnen de begroting van de VRBN niet meer houdbaar.

Risico
De sterke stijging van de maatwerkvoorzieningen Hulp bij huishouden van de afgelopen jaren, als gevolg van de invoering van het abonnementstarief, is in de loop van 2022 afgevlakt. Het aantal aanvragen stijgt op dit moment nog licht met ongeveer 0,2% per maand. Een lichte groei is, ook de komende jaren nog, verklaarbaar vanuit de vergrijzing van de Osse bevolking.

We zien ook meer aanvragen voor maatwerkvoorzieningen Begeleiding dit jaar in vergelijking met vorig jaar. Meer inwoners maken gebruik van ondersteuning doordat mensen langer thuis blijven wonen en daarnaast zien we steeds meer complexe aanvragen. De komende jaren bouwt de gemeente aan passende steunstructuren in de wijk en randvoorwaarden zodat inwoners met een psychische kwetsbaarheid zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen met ondersteuning dichtbij en gebruik van het specialistische vangnet in de regio voorkomen kan worden. Een verdere stijging in aanvragen begeleiding zal zich voortzetten. Vanaf 2024 krijgen we hier waarschijnlijk extra middelen voor vanuit de doordecentralisatie van beschermd wonen. We zullen dit blijven volgen en bijsturen waar nodig.

Beheersmaatregel
We hebben een analyse gemaakt van de groei van de inzet van huishoudelijke verzorging.  Deze groei hangt vooral samen met het ingevoerde abonnementstarief in combinatie met de toenemende vergrijzing voor de Wmo en brengt steeds hogere kosten met zich mee. Lokaal en regionaal denken we na over stuurknoppen om hiermee om te gaan. Er loopt nu een aanbestedingstraject voor Hulp bij huishouden dat in 2024 nieuwe producten en prijzen zal opleveren.

Vanaf 2025 wordt (opnieuw) een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor Hulp bij huishouden ingevoerd. Mogelijk nemen, hierop vooruitlopend, de aanvragen hiervoor in 2024 al af.

We verwachten bij de aankomende meicirculaire meer inzicht in het nieuwe verdeelmodel van de doordecentralisatie van beschermd wonen.

Risico
Met het invoeren van de Omgevingswet is geregeld dat er taken met betrekking tot bodem en voormalige stortplaatsen overgaan van Provincie naar Gemeente. Oorspronkelijk zouden deze taken worden overgedragen per 1 januari 2021. Met het uitstel van de Omgevingswet wordt de overdracht van de taken op 1-1-2024 verwacht. Op dit moment onderzoeken we impact van deze wijziging door de omgevingswet. De impact betreft de bevoegd taken (regie, vergunningen, advies en handhaving) maar heeft wellicht ook gevolgen voor de voormalige stortplaatsen zelf.  Voor de voormalige stortplaatsen stellen we een impactanalyse op wat de consequenties zijn voor de gemeente tot bevoegd gezag en als eigenaar/beheerder van een groot deel van de voormalig stortplaatsen.

Overdracht bodemtaken
Ten aanzien van de taken geeft de provincie aan geen financiële middelen over te dragen, het Rijk geeft aan dat er voldoende geld is binnen de regio. Waarschijnlijk doelt het Rijk op dat de huidige taken al binnen de regio wordt uitgevoerd (lees Provincie). De laatste berichten zijn dat voor de gemeenten nog steeds geen duidelijkheid is m.b.t. financiering van structurele milieutaken in het kader van de Omgevingswet. De Provincie is inmiddels tot 2030 verzekerd van financiering. Het lijkt er op dat er een patstelling ontstaat waarbij de gemeenten geen geld gaan ontvangen. Voor de implementatie van de omgevingswet heeft het ministerie van BZK via de algemene uitkering gelden beschikbaar gesteld tot en met 2025. Voor 2026 heeft het Rijk een deel gecompenseerd. Na 2026 is de gehele financiële situatie voor de gemeenten niet duidelijk.

Stortplaatsen
Inmiddels hebben we meer helderheid over de locaties van de over te dragen voormalige stortplaatsen. De gemeente krijgt het gezag van ca. 45 stortplaatsen. Uit dossieronderzoek blijkt dat ca. 15 stortplaatsen (waarvan ca. 10 in eigendom zijn van de gemeente) een verhoogd risico hebben op ernstigere vervuiling dan blijkt uit de standaardmetingen in 2005. De standaardmetingen meten geen stoffen als DDT en medicijnen. Uit recente metingen van locaties die gelegen zijn bij woningbouw-ontwikkelingen blijkt dat er sprake is van vervuild grondwater. Hierover hebben we ambtelijk overleg gevoerd met de provincie. We hebben gevraagd naar aanvullende metingen maar de provincie (ambtelijk) is van mening dat dit voor rekening komt van de eigenaar. Het risico m.b.t. tot de stortplaatsen bestaat uit:

• dat we taken krijgen die wellicht horen blijven te liggen bij de provincie;
• dat we te maken krijgen met kosten voor saneringen en of beheerkosten;
• dat voor bodem en of grondwater een gebruiksbeperking opgelegd wordt.    

Beheersmaatregel
Overdracht bodemtaken
In de Programmabegroting 2022-2025 hebben we aangegeven dat we hiermee aan de slag gaan. Er is 1 fte voor het jaar 2022 beschikbaar gesteld. Principieel vinden we dat de Provincie en het Rijk gelden beschikbaar moeten stellen voor de extra taken voor bodem en milieu. Als deze gelden komen willen we hiermee de taken structureel financieren. Wanneer deze gelden er niet komen dan worden deze als een 3O-Ontwikkeling gemeld.
Momenteel maakt een werkgroep de consequenties inzichtelijk voor de bodemtaken. Daarnaast bekijken we de mogelijkheden om met anderen gemeenten meer aandacht te vragen voor de financiering van deze taken. In het 2de kwartaal 2023 komen we  met  een notitie waarin we de actuele situatie en  de risico’s schetsen. Hierbij zullen een aantal scenario’s worden voorgesteld.
Stortplaatsen
Omdat een aantal stortplaatsen in eigendom zijn bij de gemeente bestaat het risico dat uit onderzoek blijkt dat de gemeente extra maatregelen (saneren, beheren of gebruiksbeperkingen) moet gaan nemen. Deze kosten zijn nog niet bekend. Vooralsnog niet voorzien binnen de begroting. Wellicht kan een deel van de kosten gedekt worden uit de reserve bodemsanering.  

Risico
De omgevingswet is weer uitgesteld tot 1 januari 2024. De omgevingswet is meer dan transitie naar Omgevingsvisie en Omgevingsplan. Met in werking treden worden diverse nieuwe regels van kracht die impact hebben op de openbare ruimte (o.a. toegankelijkheid, mobiliteit) en het milieu (geluid, bodem). We onderzoeken momenteel de regels op deze nieuwe regels en taken. Er is echter nog steeds geen duidelijkheid over de financiering van deze taken. Op dit moment verwachten we dat de impact een toename van minimaal 1 fte is. Wanneer deze gelden er niet komen dan nemen we dit op als 3O-ontwikkeling.

Beheersmaatregel
We onderzoeken de Omgevingswet op nieuwe wet en regelgeving. De rapportage over de impactanalyse wordt in kwartaal 1-2023 afgerond. De financiële consequenties worden dan ook in beeld gebracht.

Risico
De vergoeding die we jaarlijks hebben ontvangen van Nedvang loopt eind 2022 af. Het gaat om projecten en werkzaamheden ter voorkoming en aanpak van zwerfafval. Jaarlijks dienen wij een plan van aanpak in waarna de subsidie beschikt wordt. De regeling wordt beëindigd eind 2022 en het is nog onduidelijk of er een vervangende regeling voor komt en hoe die eruit gaat zien. Verwachting is wel dat de vergoeding een stuk minder wordt omdat per 1 juli 2021 statiegeld wordt geheven op pet-flesjes (plastic flesjes voor frisdrank en water) en per 31 december 2022 ook statiegeld wordt geheven op blik. Dat is een prikkel ter voorkoming van zwerfafval. Vooralsnog is de vraag of dit effect heeft op het voorkomen van zwerfafval.De regeling is beëindigd per eind 2022. Momenteel is duidelijk geworden dat het Afvalfonds verpakkingen met een regeling komt (“prullenbakvergoeding”). Het ziet er naar uit dat we per inwoner een bedrag ontvangen van euro 0,76. Later dit jaar en mogelijk 2024 word duidelijk of er bovenop de prullenbakvergoeding nog een zogenaamde “SUP-vergoeding” = Single Use Plastic Richtlijn komt. De hoogte van deze aanvullende vergoeding is momenteel onbekend. De aanvullende vergoeding is bedoeld voor het opruimen van zwerfafval in de openbare ruimte. De SUP- en prullenbakken-vergoeding vervangen de zwerfafvalvergoeding die gemeenten de afgelopen tien jaar ontvingen

Beheersmaatregel
We blijven de ontwikkelingen volgen. Op basis van bedrag per inwoner kan de gemeente rekenen op een vergoeding van ca € 72.000. Dit is ca. 30%  dan de oude vergoeding. Mogelijk komt daar de SUP vergoeding voor in de plaats. Bij de programmabegroting 2024 verwachten wij hierover meer duidelijkheid te kunnen verschaffen.  
Los van bovenstaande vergoeding en de acties die hieruit voortvloeien voor gemeenten, hebben ondernemers ook een eigen verantwoordelijkheid als het gaat om de aanpak van zwerfafval. Wij gaan onderzoeken hoe we ondernemers die een inrichting hebben waar eet- en drinkwaren worden verkocht die ter plaatse kunnen worden genuttigd, kunnen wijzen op hun verantwoordelijkheid conform het bepaalde in onze afvalstoffenverordening. Ook de mogelijkheden van handhaving worden onderzocht.

Risico
Naar aanleiding van het saneren van een brandkraan in Herpen door Brabantwater, heeft de veiligheidsregio aangegeven dat er in de omgeving onvoldoende dekking is ten aanzien van de beschikbaarheid van bluswater. Brabantwater heeft het beleid dat hun waternet is bedoeld voor het leveren van schoon drinkwater en niet voor het leveren van bluswater. De veiligheidsregio adviseert de Gemeente Oss om in deze specifieke situatie te zorgen voor een alternatieve bluswatervoorziening. Eventueel in de vorm van een geboorde put.

De Veiligheidsregio onderzoekt op dit moment de gevolgen voor het bluswateraanbod vanwege de aanleg van het streefnet Brabant Water (transportleidingen drinkwater). Door de aanleg van het streefnet kan de doorstroming minder worden waardoor leidingen niet meer geschikt zijn voor bluswater. De wet op de veiligheidsregio schrijft voor dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor de bereikbaarheid en beschikbaarheid van voldoende bluswatervoorzieningen. We verwachten dat ca. 60 % van alle huidige brandkranen (plus minus 3700 brandkranen) door Brabant Water zullen worden gesaneerd. Dit zal op korte, middellange en lange termijn er toe leiden dat situaties kunnen ontstaan dat alternatieve voorzieningen moeten worden getroffen. Deze voorzieningen bestaan uit het beschikbaar stellen van bluswater door geboorde putten, open water en tankwagens van de veiligheidsregio. De veiligheidsregio zal ten aanzien van open water ook gesprekken voeren met het betrokken Waterschap.

Over het onderhouden van de reeds bestaande en nog aan te leggen geboorde putten zal met de veiligheidsregio een afspraak worden gemaakt hoe het beste beheer en onderhoud van de geboorde putten kan worden vormgegeven. Vanuit de vakgroep IBORVS- EIN zal hierover contact zijn met de veiligheidsregio.

Omdat het niet duidelijk is wat de planning is van Brabantwater en de gevolgen voor het bluswater hebben we een berekening gemaakt met een minimale en maximale variant. We melden nu het risico op basis van de minimale variant.  

Beheersmaatregel
Met de afdeling veiligheid stellen wij een memo op voor de Burgemeester waarin voorgesteld wordt om beleidsregels op te stellen ten aanzien van alternatieve bluswater voorzieningen. Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft de Veiligheidsregio, drinkwaterbedrijven en Gemeenten opgedragen om samen te werken aan toekomstbestendige bluswatervoorzieningen. Wij nemen het initiatief om met de Veiligheidsregio en Brabantwater aan te tafel te gaan om een zelfde beeld te hebben over toekomstbestendige bluswatervoorzieningen en wat daar dan voor gedaan moet worden. De situatie is besproken met de Burgemeester. De beleidsregels worden opgesteld en we streven naar heldere uitgangspunten tussen betrokken partijen in het najaar van 2023.

Risico
BSOB heeft te maken met het risico op stijgende kosten vanwege het toenemend aantal WOZ-bezwaren via No Cure No Pay (NCNP) bureaus. Dit leidt tot extra personele inzet en hogere proceskosten om bezwaren af te kunnen handelen. Deze bureaus krijgen een vergoeding per bezwaar en hebben hier een verdienmodel in gevonden. De proceskostenvergoeding bij in beroep gaan en gelijk krijgen, is zelfs hoger geworden. Zolang de uitgangspunten die hieraan ten grondslag liggen wettelijk niet gewijzigd worden, zullen deze kosten blijven bestaan met het risico dat ze nog toe gaan nemen. Dit is een landelijke trend.

Beheersmaatregel
Inwoners hebben recht om bezwaar te maken. BSOB heeft de manier waarop dit kan voor de inwoner zo toegankelijk mogelijk gemaakt. Dit om de noodzaak om NCNP bureaus in te schakelen te beperken. Verder voert BSOB samen met andere belastingsamenwerkingen een uitgebreide communicatiecampagne.

Risico
De gemeente Bernheze, ’s-Hertogenbosch en Oss participeren in de grondexploitatie Heesch West (regionaal bedrijventerrein). Hiervoor is een gemeenschappelijke regeling (GR) aangegaan. Samen met de provincie Noord-Brabant is een masterplan opgesteld voor dit bedrijventerrein dat uiteindelijk 80 hectare kan worden. Er zal een gefaseerde ontwikkeling plaatsvinden.

In de eerste fase wordt 50 hectare ontwikkeld en in de tweede fase de overige 30 hectare. De resterende 30 hectare is bij de grondexploitatieberekening "afgewaardeerd" naar agrarische grondwaarde van € 6 per vierkante meter.

Het verwachte verlies van Heesch West bedraagt eind 2031 in totaal € 43,7 miljoen (eindwaarde). In dit kader hebben de deelnemende gemeenten in april 2022 hun verliesvoorziening overgedragen aan de GR. Ons aandeel (30%) was € 13,1 miljoen.

De exploitatieberekening bevat risico’s op het gebied van gronduitgifte tempo, grondprijzen, kostenstijgingen (inflatie) en marktrente. De belangstelling voor het terrein Heesch West was / is nog steeds hoog. Door de beroepsprocedure tegen het bestemmingsplan Heesch West bij de Raad van State wordt uitvoering aanzienlijk vertraagd. De voor het verweer ingeschakelde advocaat verwacht dat niet eerder dan in het voorjaar 2024 een uitspraak van de Raad van State te voorzien is.

Beheersmaatregel
Buiten de overgedragen verliesvoorziening hebben we een risicoreserve Heesch West van € 1,73 miljoen beschikbaar. Daarmee kunnen we eventuele onverwachte tegenvallers in ieder geval voor een deel mee opvangen. Hierdoor lijkt dit risico beperkt (en valt het dus in de categorie 'groen'). De grondexploitatieberekening van Heesch West wordt elk jaar geactualiseerd.